Ngộ độc amoniac: “Sát thủ thầm lặng” trong ao nuôi tôm

Trong nuôi tôm thẻ chân trắng hay tôm sú, môi trường nước đóng vai trò quyết định thành công của vụ nuôi. Một trong những yếu tố gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tôm là ngộ độc amoniac (NH₃) – chất độc vô hình nhưng cực kỳ nguy hiểm. Nếu không phát hiện và xử lý kịp thời, amoniac có thể khiến tôm giảm ăn, yếu dần, chậm lớn và chết hàng loạt. Việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và biện pháp xử lý sẽ giúp người nuôi hạn chế rủi ro và quản lý ao hiệu quả hơn.

Amoniac là gì?

Amoniac (NH₃) là dạng khí độc được sinh ra trong ao nuôi tôm thẻ chân trắng do quá trình phân hủy chất hữu cơ, bao gồm: phân tôm, thức ăn dư thừa, xác tảo chết và bùn đáy. Trong nước, amoniac tồn tại dưới hai dạng:

• NH₃ (amoniac tự do): là dạng độc, gây hại cho tôm.
• NH₄⁺ (ion amoni): ít độc hơn, tồn tại khi môi trường có pH thấp.
• Tỷ lệ NH₃ tăng cao khi pH và nhiệt độ nước tăng, khiến tôm dễ bị ngộ độc, đặc biệt vào buổi chiều nắng nóng.

Nguyên nhân gây ngộ độc amoniac ở tôm

Một số nguyên nhân phổ biến gồm:

• Thức ăn dư thừa: Cho tôm ăn quá nhiều hoặc chất lượng thức ăn kém khiến thức ăn không tiêu hóa hết, lắng xuống đáy và phân hủy sinh ra NH₃.
• Tảo tàn: Khi tảo phát triển quá mức rồi chết hàng loạt, quá trình phân hủy tiêu tốn oxy và sinh ra khí độc, trong đó có amoniac và nitrit.
• Ao nhiều chất hữu cơ: Ao nuôi lâu ngày, bùn đáy dày và không được xử lý định kỳ.
• Sục khí yếu: Làm đáy ao thiếu oxy, quá trình phân hủy kỵ khí tăng, thúc đẩy sinh NH₃.
• Mật độ nuôi dày: Khi mật độ tôm cao, lượng chất thải hữu cơ nhiều hơn khả năng xử lý tự nhiên của ao.

Có thể bạn quan tâm: Nhớt bạt trong ao nuôi tôm là gì?

Dấu hiệu nhận biết tôm bị ngộ độc amoniac

Khi tôm bị ngộ độc NH₃, có thể quan sát thấy:

• Tôm nổi đầu vào sáng sớm hoặc chiều tối, bơi lờ đờ.
• Giảm ăn rõ rệt, chậm lớn, màu sắc nhợt nhạt.
• Đường ruột rỗng hoặc đứt khúc.
• Gan tụy sưng, nhạt màu hoặc teo dần.
• Phân tôm lỏng hoặc đứt đoạn.
• Tỷ lệ chết rải rác tăng dù không có dấu hiệu bệnh truyền nhiễm rõ ràng.
• Người nuôi có thể kiểm tra nhanh bằng bộ test NH₃/NH₄+ – nếu kết quả vượt 0,1 mg/L thì môi trường đã bắt đầu gây độc cho tôm.

Tác hại của amoniac đối với tôm

• Gây stress và giảm miễn dịch: Tôm bị ức chế hô hấp, dẫn đến stress, dễ nhiễm bệnh do vi khuẩn (Vibrio, Aeromonas…).
• Ảnh hưởng đến gan tụy: NH₃ làm tổn thương tế bào gan tụy – cơ quan tiêu hóa và thải độc chính của tôm.
• Cản trở hấp thu oxy: Khi NH₃ cao, khả năng hô hấp của tôm giảm, gây chết hàng loạt vào ban đêm.
• Giảm tăng trưởng: Tôm yếu, kém ăn, thời gian nuôi kéo dài và năng suất giảm.

Cách xử lý khi ao tôm bị ngộ độc amoniac

Giảm nhanh nồng độ NH₃

• Thay nước 20–30% nếu nguồn nước sạch và ổn định.
• Bổ sung zeolite (15–20 kg/1.000 m³ nước) để hấp thu NH₃ và các khí độc khác.
• Dùng vi sinh xử lý đáy ao: Chủng Bacillus subtilis, Nitrosomonas, Nitrobacter giúp chuyển hóa NH₃ → NO₂⁻ → NO₃⁻.
• Giảm lượng thức ăn 30–50% trong 1–2 ngày để hạn chế phát sinh hữu cơ mới.

Ổn định lại môi trường

• Duy trì pH 7,5–8,0, tránh để tăng cao vào buổi chiều.
• Tăng cường sục khí, đặc biệt vào ban đêm.
• Bổ sung khoáng và vitamin C giúp tôm hồi phục nhanh.

Biện pháp phòng ngừa ngộ độc amoniac

• Quản lý thức ăn hợp lý, cho ăn vừa đủ, tránh dư thừa.
• Dùng men vi sinh định kỳ 3–5 ngày/lần để phân hủy chất hữu cơ.
• Hút bùn đáy thường xuyên và duy trì độ sâu nước ổn định.
• Kiểm tra pH, kiềm và NH₃ định kỳ, nhất là sau mưa lớn hoặc nắng nóng.
• Giữ mật độ nuôi phù hợp với hệ thống ao, tránh quá tải.

Ngộ độc amoniac là hiện tượng phổ biến nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh nếu người nuôi kiểm soát tốt chất lượng nước và sử dụng vi sinh hợp lý. Việc phát hiện sớm và xử lý đúng kỹ thuật không chỉ giúp tôm khỏe mạnh, tăng trưởng nhanh mà còn đảm bảo hiệu quả kinh tế cao cho vụ nuôi.