Bệnh Hoại Tử Gan Tụy Cấp Trên Tôm: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu Và Cách Phòng Trị

Bệnh hoại tử gan tụy cấp trên tôm (EMS/AHPND) là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng, từng gây thiệt hại hàng tỷ đồng cho người nuôi tại Việt Nam và nhiều quốc gia khác. Bệnh có thể xuất hiện sớm chỉ sau vài tuần thả giống và khiến tôm chết hàng loạt trong thời gian ngắn. Với khả năng lây lan nhanh và khó kiểm soát, việc hiểu rõ về bệnh, nguyên nhân và cách phòng trị là vô cùng cấp thiết đối với bất kỳ hộ nuôi nào.

Bệnh hoại tử gan tụy cấp trên tôm là gì?

Hoại tử gan tụy cấp tính (Early Mortality Syndrome – EMS), còn gọi là bệnh AHPND (Acute Hepatopancreatic Necrosis Disease), là một bệnh nguy hiểm trên tôm nuôi, đặc biệt là tôm thẻ chân trắng và tôm sú. Bệnh thường xuất hiện sớm trong 10–35 ngày đầu sau thả giống, gây chết hàng loạt lên đến 70–100% nếu không kịp thời kiểm soát.

Nguyên nhân gây bệnh hoại tử gan tụy cấp trên tôm (EMS)

Tác nhân chính gây bệnh là vi khuẩn Vibrio parahaemolyticus mang gen độc tố PirAB, có khả năng tiết độc gây phá hủy mô gan tụy của tôm. Vi khuẩn này thường phát triển mạnh trong môi trường nước ô nhiễm, đáy ao dơ bẩn, nhiều chất hữu cơ và quản lý ao không tốt.

Các yếu tố làm bệnh hoại tử gan tụy cấp trên tôm dễ phát sinh:

• Môi trường ao không ổn định: pH, kiềm, nhiệt độ biến động mạnh.
• Mật độ nuôi cao, quản lý thức ăn kém.
• Đáy ao nhiều bùn, chất thải hữu cơ chưa xử lý triệt để.
• Không kiểm tra chất lượng con giống, dễ mang mầm bệnh.
• Tôm bị stress do thời tiết hoặc sốc môi trường.

Xem thêm: Bệnh đốm trắng trên tôm

Dấu hiệu nhận biết bệnh bệnh hoại tử gan tụy cấp trên tôm

Việc nhận biết sớm triệu chứng là yếu tố then chốt giúp can thiệp kịp thời. Các biểu hiện điển hình gồm:

• Tôm chết sớm từ 10–35 ngày sau thả.
• Gan tụy nhạt màu, teo nhỏ, mềm, không rõ ranh giới các thùy.
• Ruột tôm rỗng, đường tiêu hóa không có thức ăn.
• Tôm bơi yếu, lờ đờ, thường tập trung gần bờ ao hoặc khu vực sục khí yếu.
• Một số con có hiện tượng vỏ mềm, đục màu, cơ thịt nhợt nhạt.
• Tôm bỏ ăn hoặc ăn rất ít trong thời gian ngắn trước khi chết.

Tác hại của bệnh hoại tử gan tụy cấp tính

• Gây chết nhanh, khó kiểm soát: Bệnh hoại tử gan tụy cấp trên tôm có thể làm chết từ 50% đến 100% tôm trong ao trong vài ngày.
• Không có thuốc đặc trị: Do vi khuẩn gây ra nhưng mang gen độc tố mạnh, việc điều trị bằng kháng sinh không hiệu quả và không được khuyến cáo.
• Khó tái nuôi nếu không xử lý đúng: Nếu không xử lý kỹ ao nuôi sau khi xảy ra bệnh, nguy cơ tái phát ở các vụ sau là rất cao.
• Ảnh hưởng kinh tế lớn: Tốn chi phí xử lý, mất công sức, thậm chí mất trắng vụ nuôi.

Cách phòng bệnh hoại tử gan tụy cấp trên tôm EMS hiệu quả

Trước khi thả tôm:

• Chọn giống sạch bệnh (SPF), có chứng nhận kiểm dịch.
• Xử lý ao kỹ: diệt khuẩn, diệt tạp và gây màu nước ổn định.
• Khử trùng nguồn nước bằng chlorine, iodine hoặc thuốc tím.
• Loại bỏ bùn đáy, tránh tích tụ khí độc và vi khuẩn.
• Không thả giống trong thời điểm thời tiết bất lợi.

Trong quá trình nuôi:

• Quản lý môi trường ổn định: duy trì pH 7.5–8.5, độ kiềm 100–150 mg/L, nhiệt độ 28–30°C.
• Sử dụng men vi sinh định kỳ để kiểm soát vi khuẩn gây hại, ổn định vi sinh vật có lợi trong ao.
• Bổ sung vitamin C, men tiêu hóa, khoáng chất để tăng sức đề kháng cho tôm.
• Tránh cho ăn dư thừa, thu dọn thức ăn thừa và kiểm tra nhá hàng ngày.
• Theo dõi sức khỏe tôm sát sao để phát hiện bất thường kịp thời.

Xử lý khi phát hiện bệnh:

• Dừng cho ăn ngay nếu tôm có biểu hiện bỏ ăn hoặc gan tụy teo.
• Giảm mật độ cho ăn, thay nước nhẹ, bổ sung vi sinh và chất tăng đề kháng.
• Không sử dụng kháng sinh tùy tiện, vì dễ làm mất cân bằng vi sinh và phát sinh vi khuẩn kháng thuốc.
• Thông báo cho cơ quan thú y thủy sản nếu có hiện tượng chết hàng loạt.

Một số lưu ý quan trọng

• Việc phòng bệnh hoại tử gan tụy cấp trên tôm EMS phải thực hiện ngay từ khâu chuẩn bị ao, không đợi đến khi tôm nhiễm bệnh mới xử lý.
• Có thể áp dụng biện pháp nuôi tôm 2 giai đoạn, chuyển tôm ra ao lớn khi đã khỏe mạnh và đồng đều.
• Theo dõi định kỳ gan tụy của tôm để kiểm tra sức khỏe nội tạng.
• Xét nghiệm PCR để phát hiện sớm vi khuẩn Vibrio mang độc tố.

Bệnh hoại tử gan tụy cấp trên tôm (EMS/AHPND) là mối đe dọa nghiêm trọng trong nuôi tôm công nghiệp, đặc biệt ở giai đoạn đầu vụ. Tuy không có thuốc đặc trị, nhưng người nuôi hoàn toàn có thể chủ động phòng bệnh hiệu quả bằng quy trình kỹ thuật chuẩn, chọn giống tốt và quản lý môi trường nuôi bền vững. Phòng bệnh vẫn luôn là chiến lược hiệu quả và tiết kiệm nhất để bảo vệ đàn tôm và lợi nhuận của người nuôi.