Bệnh vi bào tử trùng trên tôm (EHP) là một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất hiện nay trong nuôi tôm thẻ chân trắng, đặc biệt phổ biến ở các vùng nuôi thâm canh, mật độ cao. Mặc dù không gây chết hàng loạt như bệnh đốm trắng hay hoại tử gan tụy, nhưng EHP ảnh hưởng lớn đến tốc độ tăng trưởng, làm tôm còi cọc, không đồng đều, kéo dài thời gian nuôi và gia tăng chi phí. Việc phát hiện sớm và phòng ngừa đúng cách là yếu tố then chốt giúp người nuôi duy trì hiệu quả sản xuất.
Mục Lục
Bệnh vi bào tử trùng trên tôm (EHP) là gì?
EHP (Enterocytozoon hepatopenaei) là một loại vi bào tử trùng ký sinh nội bào, tấn công trực tiếp vào tế bào gan tụy của tôm thẻ chân trắng. Chúng không gây chết nhanh, nhưng làm tôm suy giảm khả năng tiêu hóa, hấp thu dinh dưỡng, dẫn đến hiện tượng chậm lớn, không đồng đều, hệ số FCR tăng cao và ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế.
Tác nhân gây bệnh vi bào tử trùng trên tôm
- Tác nhân chính là vi bào tử trùng EHP, thuộc nhóm Microsporidia – một loại nấm đơn bào ký sinh.
- Ký sinh trong tế bào biểu mô của ống gan tụy (hepatopancreas), khiến cơ quan này suy giảm chức năng tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng.
- EHP không gây hoại tử hay tổn thương rõ rệt như EMS, nên thường bị nhầm lẫn với hiện tượng chậm lớn thông thường.
Con đường lây truyền của EHP
Bệnh vi bào tử trùng trên tôm có thể lây truyền nhanh qua:
- Ăn phân, xác tôm bệnh hoặc tôm còi trong ao.
- Dụng cụ, sục khí, thiết bị nuôi dùng chung giữa các ao.
- Nước ao bị ô nhiễm, không được xử lý tốt.
- Con giống nhiễm mầm bệnh (nếu không xét nghiệm kỹ trước thả).
Xem thêm: Bệnh phân trắng trên tôm
Dấu hiệu nhận biết bệnh vi bào tử trùng trên tôm
EHP khó phát hiện bằng mắt thường, nhưng có thể nhận biết qua một số biểu hiện:
- Tôm chậm lớn rõ rệt, sau 25–30 ngày thả giống.
- Tôm tăng trưởng không đồng đều, trong ao có nhiều size khác nhau.
- Ruột tôm thường rỗng, không đầy thức ăn, dù vẫn còn trong thời điểm cho ăn.
- Gan tụy nhạt màu, không phát triển như bình thường.
- Hệ số chuyển hóa thức ăn (FCR) cao bất thường.
- Khi kiểm tra bằng PCR hoặc hiển vi, thấy bào tử vi nấm trong mô gan tụy.
Tác hại của Bệnh vi bào tử trùng trên tôm
Không gây chết tôm nhanh nhưng gây thiệt hại lớn về kinh tế vì:
- Tôm chậm lớn, thời gian nuôi kéo dài.
- Hao tốn thức ăn, tăng FCR.
- Giảm tỷ lệ đạt size thương phẩm.
- Tăng nguy cơ bội nhiễm các bệnh khác như phân trắng, EMS.
Phòng và kiểm soát bệnh EHP
Hiện tại, không có thuốc đặc trị bệnh vi bào tử trùng trên tôm, do đó biện pháp phòng bệnh là chủ yếu:
Trước khi thả giống:
- Chọn tôm giống sạch bệnh từ trại có uy tín, có xét nghiệm PCR âm tính với EHP.
- Khử trùng ao nuôi kỹ lưỡng, đặc biệt xử lý đáy ao bằng vôi, chlorine.
- Gây màu nước đúng kỹ thuật, diệt sạch sinh vật mang mầm bệnh như ốc, cua, giáp xác hoang dã.
Trong quá trình nuôi:
- Không nuôi mật độ quá cao, giảm áp lực môi trường ao.
- Dùng chế phẩm sinh học, vi sinh, men tiêu hóa định kỳ để ổn định hệ đường ruột.
- Loại bỏ tôm còi cọc, tôm chậm lớn định kỳ để hạn chế lây nhiễm.
- Quản lý môi trường ao nuôi ổn định: pH 7.5–8.5, nhiệt độ 28–30°C, oxy >4 mg/L.
- Bổ sung vitamin C, E, khoáng chất, beta-glucan giúp tăng sức đề kháng.
- Tuyệt đối không sử dụng kháng sinh tùy tiện, vì không hiệu quả với vi bào tử trùng và làm rối loạn vi sinh.
Sau khi thu hoạch:
- Xử lý ao kỹ trước vụ sau: hút bùn, diệt khuẩn đáy, không thả nuôi ngay sau khi vừa thu hoạch.
- Luân canh với các đối tượng khác hoặc nuôi 2 giai đoạn để ngắt mầm bệnh.
Chẩn đoán bệnh vi bào tử trùng trên tôm
- EHP chỉ được xác định chính xác bằng kỹ thuật PCR, lấy mẫu gan tụy hoặc ruột tôm.
- Có thể gửi mẫu đến các trung tâm kiểm nghiệm như Nafiqad, Trung tâm giống, Viện nuôi trồng thủy sản để xét nghiệm.
Bệnh vi bào tử trùng trên tôm (EHP) là mối đe dọa âm thầm nhưng đáng sợ trong nuôi tôm công nghiệp, vì làm tôm chậm lớn, năng suất giảm mạnh. Tuy không gây chết hàng loạt, nhưng thiệt hại kinh tế vẫn rất lớn nếu người nuôi không phát hiện sớm và phòng bệnh đúng cách. Việc chọn giống sạch bệnh, xử lý ao kỹ lưỡng, quản lý môi trường ổn định và bổ sung dinh dưỡng hợp lý là giải pháp tối ưu để kiểm soát EHP hiệu quả.
