Những ngày gần đây, làn sóng chỉ trích nhắm vào OpenAI – công ty đứng sau mô hình trí tuệ nhân tạo ChatGPT – đang bùng lên mạnh mẽ trên mạng xã hội và giới sáng tạo, sau khi có thông tin rằng các tác phẩm nghệ thuật của Studio Ghibli có thể đã bị AI “học lỏm” mà không có sự cho phép. Trong tâm bão dư luận, CEO của OpenAI – Sam Altman – cuối cùng cũng đã lên tiếng, đưa ra quan điểm chính thức về vấn đề nhạy cảm này.
Nguồn cơn tranh cãi: Ghibli và “dữ liệu huấn luyện”
Mọi chuyện bắt đầu khi một người dùng mạng xã hội đăng tải các hình ảnh do AI tạo ra với phong cách rõ ràng lấy cảm hứng từ các bộ phim nổi tiếng của Ghibli như Spirited Away, My Neighbor Totoro, hay Princess Mononoke. Những hình ảnh này mang đậm nét vẽ đặc trưng của họa sĩ Miyazaki Hayao – người sáng lập và linh hồn nghệ thuật của Ghibli.
Ngay sau đó, một số nghệ sĩ và nhà phê bình văn hóa đã lên tiếng cáo buộc OpenAI (và các công ty AI nói chung) đã sử dụng trái phép hàng nghìn tác phẩm có bản quyền để “huấn luyện” mô hình. Họ cho rằng việc này không khác gì việc “đánh cắp sáng tạo”, nhất là khi các sản phẩm AI tạo ra có thể được thương mại hóa mà không trả bất kỳ chi phí bản quyền nào cho các tác giả gốc.
Sam Altman phản hồi: “Chúng tôi không sao chép, mà là học hỏi”
Trước làn sóng chỉ trích gay gắt, ông Sam Altman – Giám đốc điều hành OpenAI – đã có phản hồi chính thức trong một buổi phỏng vấn với The Verge ngày 8/4 vừa qua.
“Chúng tôi rất tôn trọng các nghệ sĩ, các nhà sáng tạo như Studio Ghibli. Mục tiêu của chúng tôi không bao giờ là sao chép, mà là tạo ra công cụ giúp mọi người sáng tạo tốt hơn. Mô hình của chúng tôi không lưu giữ hình ảnh, mà chỉ học cách mô tả và tái tạo phong cách,” ông Altman nói.
Ông cũng khẳng định rằng OpenAI đã và đang làm việc để xây dựng những quy trình minh bạch hơn trong việc sử dụng dữ liệu, đồng thời cam kết “hợp tác với các chủ sở hữu bản quyền” nếu có yêu cầu chính thức.
Giới chuyên gia: “Giới hạn giữa cảm hứng và vi phạm rất mong manh”
Tuy Sam Altman phủ nhận hành vi vi phạm bản quyền, nhưng các chuyên gia pháp lý cho rằng vấn đề không đơn giản.
Theo luật sư Trần Minh Quang (TP.HCM), chuyên về sở hữu trí tuệ:
“Vấn đề là AI không chỉ ‘học’ phong cách, mà có thể tạo ra hình ảnh gần như giống hệt bản gốc nếu bị khai thác sai cách. Và khi những hình ảnh đó được lan truyền, sử dụng cho mục đích thương mại mà không có sự đồng ý của chủ sở hữu, thì rất có khả năng cấu thành vi phạm bản quyền.”
Ông cũng cho biết, hiện nay luật pháp quốc tế vẫn chưa theo kịp tốc độ phát triển của AI, nên các tranh chấp kiểu này sẽ ngày càng gia tăng.
Ghibli chưa phản hồi, nhưng người hâm mộ đã nổi giận
Dù Studio Ghibli chưa có tuyên bố chính thức nào về vụ việc, nhưng cộng đồng người hâm mộ của hãng phim Nhật Bản đã không giấu được sự tức giận. Trên các diễn đàn như Reddit, Twitter và YouTube, nhiều người kêu gọi “tẩy chay hình ảnh Ghibli tạo bởi AI”, đồng thời yêu cầu các nền tảng như Midjourney, DALL·E (của OpenAI) phải có bộ lọc ngăn chặn việc tái tạo phong cách của Ghibli.
Một người dùng trên Reddit viết:
“Ghibli là biểu tượng của nghệ thuật thủ công – từng khung hình đều được vẽ tay tỉ mỉ. AI không nên chạm tay vào đó. Nó là sự xúc phạm với Miyazaki.”
OpenAI đang đi trên dây giữa đổi mới và đạo đức
Đây không phải lần đầu tiên OpenAI vướng vào tranh cãi về bản quyền. Trước đó, nhiều nhà văn, họa sĩ, và nhiếp ảnh gia đã đâm đơn kiện công ty vì cho rằng tác phẩm của họ bị AI “sao chép” mà không xin phép. Trong bối cảnh AI ngày càng trở nên mạnh mẽ và dễ tiếp cận, ranh giới giữa sáng tạo dựa trên cảm hứng và vi phạm bản quyền ngày càng trở nên mờ nhạt.
OpenAI, cùng với nhiều công ty AI khác, hiện đang chịu sức ép lớn từ cả dư luận và giới lập pháp để minh bạch hơn trong cách họ sử dụng dữ liệu huấn luyện – đặc biệt khi dữ liệu đó là tài sản sáng tạo có giá trị cao.
Phản hồi của Sam Altman phần nào cho thấy sự thận trọng của OpenAI khi bước vào vùng nước sâu của đạo đức công nghệ. Tuy nhiên, lời nói là chưa đủ – cộng đồng sáng tạo và người dùng đang chờ những hành động cụ thể để bảo vệ giá trị bản quyền và sự độc nhất của nghệ thuật. Và trong khi pháp luật vẫn đang “đuổi theo” sự phát triển của AI, cuộc tranh luận về quyền sở hữu trí tuệ trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo chắc chắn sẽ còn tiếp tục kéo dài.
