Phân biệt tôm yếu gan, teo gan và hoại tử gan tụy

Trong nuôi tôm thẻ chân trắng và tôm sú, gan tụy là cơ quan quan trọng đảm nhiệm chức năng tiêu hóa, hấp thu dưỡng chất và giải độc. Bất kỳ tổn thương nào ở gan tụy đều ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tốc độ tăng trưởng và tỷ lệ sống của tôm. Trong đó, ba tình trạng phổ biến nhất là yếu gan, teo gan và hoại tử gan tụy cấp (AHPND) – tuy có triệu chứng tương tự nhưng nguyên nhân và mức độ nguy hiểm hoàn toàn khác nhau.

Tôm yếu gan – dấu hiệu cảnh báo ban đầu

Biểu hiện:

• Gan tụy nhạt màu, không rõ ranh giới thùy.
• Tôm giảm ăn, chậm lớn, hoạt động lờ đờ.
• Phân tôm mảnh, dễ đứt khúc, có thể kèm nhớt.
• Nhiều con tôm bơi lờ đờ, tập trung gần quạt nước.

Nguyên nhân:

• Môi trường nước ô nhiễm, nhiều chất hữu cơ hoặc khí độc (NH₃, H₂S).
• Cho ăn quá nhiều hoặc thức ăn kém chất lượng, khó tiêu.
• Sử dụng hóa chất, kháng sinh diệt khuẩn mạnh làm mất cân bằng vi sinh đường ruột.
• Thiếu khoáng, vitamin, đặc biệt là vitamin C và E.

Cách xử lý:

• Cải thiện môi trường bằng chế phẩm sinh học, men vi sinh xử lý đáy.
• Giảm 30–40% lượng thức ăn trong 2–3 ngày.
• Bổ sung men tiêu hóa, vitamin, khoáng tổng hợp và chế phẩm giải độc gan vào khẩu phần.
• Hạn chế lạm dụng thuốc hóa học, đặc biệt trong thời điểm giao mùa.

Xem thêm: Nuôi tôm thẻ thích ứng hạn mặn

Tôm teo gan – dấu hiệu của tổn thương nghiêm trọng

Biểu hiện:

• Gan tụy nhỏ hơn bình thường, co rút và nhăn nheo.
• Màu gan chuyển sang vàng nhạt hoặc xám trắng.
• Tôm yếu, bỏ ăn, tỷ lệ hao hụt tăng nhanh.
• Đường ruột rỗng, ít phân hoặc phân trắng đục.

Nguyên nhân:

• Do tôm bị stress kéo dài bởi môi trường không ổn định, pH biến động lớn.
• Thiếu dưỡng chất cần thiết cho tái tạo tế bào gan tụy.
• Nhiễm vi khuẩn Vibrio hoặc virus gây rối loạn chức năng gan.
• Dư lượng kim loại nặng, độc tố tảo hoặc chất hóa học tồn lưu trong nước.

Cách xử lý:

• Giảm mật độ nuôi, tăng cường sục khí để ổn định môi trường.
• Thay nước từng phần (10–20%) và dùng chế phẩm vi sinh xử lý đáy.
• Bổ sung chất giải độc gan (chiết xuất thảo dược, acid amin, vitamin nhóm B).
• Dùng men vi sinh đường ruột giúp cân bằng hệ vi sinh, giảm độc tố.

Hoại tử gan tụy cấp (AHPND) – bệnh nguy hiểm nhất

Biểu hiện:

• Tôm chết nhanh, thường sau 20–30 ngày thả giống.
• Gan tụy nhạt màu, mềm nhũn, dễ vỡ, ruột rỗng.
• Một số con có vỏ đục, thân co rút.
• Xét nghiệm cho thấy sự xuất hiện của vi khuẩn Vibrio parahaemolyticus mang plasmid độc.

Nguyên nhân:

• Mầm bệnh AHPND lan truyền qua nước, thức ăn hoặc tôm giống nhiễm bệnh.
• Quản lý ao kém, chất thải tích tụ, tạo điều kiện cho Vibrio phát triển mạnh.
• Môi trường nước thay đổi đột ngột (nhiệt độ, độ mặn, pH) gây sốc và giảm miễn dịch.

Cách xử lý:

• Cách ly ao bệnh, ngừng cho ăn, tiến hành xử lý nước bằng chế phẩm sinh học chuyên biệt.
• Dùng vi sinh ức chế Vibrio, kết hợp bổ gan và tăng đề kháng cho tôm.
• Tuyệt đối không dùng kháng sinh bừa bãi vì dễ gây kháng thuốc và ảnh hưởng xuất khẩu.
• Sau vụ nuôi, vệ sinh – phơi đáy – khử trùng ao nuôi kỹ lưỡng trước khi thả lại.

So sánh nhanh ba tình trạng gan tụy trên tôm

Đặc điểm	Yếu gan	Teo gan	Hoại tử gan tụy
Mức độ nguy hiểm	Nhẹ	Trung bình	Rất nặng
Màu gan	Nhạt, ranh giới mờ	Vàng/xám	Trắng đục, mềm
Nguyên nhân chính	Môi trường, thức ăn	Stress, thiếu dinh dưỡng	Vi khuẩn Vibrio độc
Biện pháp xử lý	Cải thiện môi trường, bổ gan	Giải độc, ổn định nước	Cách ly, xử lý mầm bệnh

Phòng ngừa chung cho các bệnh gan tụy trên tôm

• Chọn giống tôm sạch bệnh, khỏe mạnh, có chứng nhận kiểm dịch.
• Quản lý chất lượng nước chặt chẽ: pH 7.5–8.5, độ kiềm 120–150 mg/l.
• Sử dụng chế phẩm sinh học định kỳ, hạn chế hóa chất độc hại.
• Bổ sung vitamin, khoáng, acid amin, men tiêu hóa và thảo dược bổ gan thường xuyên.
• Không thay nước đột ngột khi thời tiết biến đổi.

Phân biệt đúng tôm yếu gan, teo gan và hoại tử gan tụy giúp người nuôi chủ động phát hiện sớm, xử lý kịp thời và giảm thiểu rủi ro thiệt hại. Quản lý tốt môi trường ao, tăng cường đề kháng tự nhiên và ứng dụng chế phẩm sinh học là chìa khóa giúp đàn tôm phát triển khỏe mạnh, năng suất ổn định và bền vững.