Thủy sản Việt Nam với phòng vệ thương mại toàn cầu

Thủy sản Việt Nam, đặc biệt là tôm, cá tra và hải sản khai thác, hiện nằm trong nhóm ngành hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất cả nước. Tuy nhiên, khi mở rộng thị trường toàn cầu, ngành thủy sản liên tục đối mặt với các vụ kiện phòng vệ thương mại toàn cầu như chống bán phá giá, chống trợ cấp, chống lẩn tránh thuế… từ Mỹ, EU, Ấn Độ, Nhật Bản và nhiều thị trường khác.

Giới thiệu: Ngành thủy sản Việt Nam trước áp lực phòng vệ thương mại toàn cầu

Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu biến động mạnh, cạnh tranh gia tăng và các nước ưu tiên bảo vệ sản xuất nội địa, phòng vệ thương mại toàn cầu trở thành “hàng rào kỹ thuật” ngày càng khắt khe. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết cho thủy sản Việt Nam phải chủ động hơn thay vì bị động ứng phó.

Vì sao thủy sản Việt Nam thường bị điều tra phòng vệ thương mại toàn cầu?

Năng lực cạnh tranh mạnh – giá thành thấp

Việt Nam có lợi thế về lao động, mô hình nuôi công nghệ cao và hệ thống chế biến lớn khiến giá thành rẻ hơn nhiều đối thủ. Điều này dễ dẫn đến nghi ngờ “bán phá giá”.

Xuất khẩu tập trung vào một số thị trường trọng điểm

Mỹ, EU, Nhật Bản chiếm tỷ lệ cao trong kim ngạch. Càng phụ thuộc, càng dễ trở thành đối tượng điều tra.

Yêu cầu minh bạch hồ sơ ngày càng cao

Truy xuất nguồn gốc, dữ liệu tài chính, hồ sơ nuôi – chế biến – xuất khẩu phải đạt chuẩn. Doanh nghiệp nhỏ lẻ thường khó đáp ứng.

Cạnh tranh với các nước sản xuất lớn

Ấn Độ, Thái Lan, Ecuador… đều chạy đua thị phần, nên các vụ kiện ngành tôm và cá tra diễn ra thường xuyên hơn.

Các biện pháp phòng vệ thương mại mà thủy sản Việt Nam thường gặp

Chống bán phá giá (AD – Anti-Dumping)

Áp thuế bổ sung khi nước nhập khẩu cho rằng hàng Việt Nam bán rẻ hơn giá trị thực tế.

Ví dụ: tôm vào Mỹ nhiều năm liền bị áp thuế AD cao.

Chống trợ cấp (CVD – Countervailing Duties)

Nghi ngờ doanh nghiệp được hỗ trợ chi phí từ Chính phủ làm méo mó thị trường.

Chống lẩn tránh thuế (AC – Anti-Circumvention)

Xảy ra khi sản phẩm có chuỗi giá trị ở nhiều nước, bị nghi chuyển xuất xứ để hưởng thuế thấp.

Rào cản kỹ thuật – vệ sinh an toàn thực phẩm (SPS, TBT)

• Yêu cầu không dư kháng sinh.
• Kiểm soát kháng sinh cấm.
• Tiêu chuẩn môi trường, carbon footprint.
• Kiểm tra 100% lô hàng (như Nhật Bản từng áp dụng cho tôm Việt Nam).

Tác động đến doanh nghiệp và người nuôi

Chi phí tăng mạnh

Tư vấn luật, kiểm tra, xét nghiệm, hồ sơ chứng minh nguồn gốc…

Rủi ro mất thị trường tạm thời

Nhiều doanh nghiệp từng bị đình chỉ nhập khẩu, ảnh hưởng hợp đồng và uy tín.

Áp lực chuẩn hóa sản xuất

Từ nông dân đến nhà máy đều phải tuân thủ tiêu chuẩn khắt khe hơn.

Cạnh tranh nội ngành

Doanh nghiệp nào đáp ứng chuẩn tốt sẽ hưởng lợi, trong khi đơn vị nhỏ dễ bị loại.

Giải pháp giúp thủy sản Việt Nam chủ động phòng vệ thương mại toàn cầu

Chuẩn hóa vùng nuôi – Minh bạch theo chuẩn quốc tế

• Nhật ký ao nuôi điện tử.
• Truy xuất nguồn gốc QR.
• Không sử dụng kháng sinh cấm.
• Áp dụng nuôi tôm xanh, low-carbon, tuần hoàn RAS, Biofloc.

Doanh nghiệp cần xây dựng “hồ sơ pháp lý sạch”

Bao gồm:

• Dữ liệu giá thành – chi phí rõ ràng.
• Hồ sơ thị trường minh bạch.
• Tài chính – kế toán đạt chuẩn quốc tế.

Chủ động hợp tác với các hiệp hội

VASEP, VINAFIS, các tổ chức quốc tế cung cấp thông tin cảnh báo sớm giúp doanh nghiệp chuẩn bị hồ sơ trước khi bị điều tra phòng vệ thương mại toàn cầu.

Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu

• Giảm phụ thuộc Mỹ – EU.
• Mở rộng sang Hàn Quốc, Trung Đông, Nam Mỹ, châu Phi.
• Tận dụng EVFTA, UKVFTA, CPTPP.

Tăng đầu tư công nghệ và quản lý chuỗi

• Kiểm soát kháng sinh bằng sensor IoT.
• Quản lý môi trường ao nuôi tự động.
• Ứng dụng AI tối ưu chi phí nuôi và giảm rủi ro.

Vai trò của Nhà nước trong hỗ trợ doanh nghiệp phòng vệ thương mại toàn cầu

Hỗ trợ pháp lý khi bị kiện

Điều tra – xử lý – phản biện dựa trên số liệu quốc gia.

Nâng cấp tiêu chuẩn quốc gia

Đồng bộ với EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản… để doanh nghiệp dễ dàng chứng minh tuân thủ.

Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm rào cản thương mại

Phòng vệ thương mại toàn cầu giúp doanh nghiệp chủ động 6–12 tháng trước khi nguy cơ xảy ra .

Phòng vệ thương mại toàn cầu không còn là thách thức bất ngờ mà là “điều kiện bắt buộc” mỗi khi thủy sản Việt Nam bước ra thị trường thế giới. Chủ động chuẩn hóa sản xuất, minh bạch hồ sơ và ứng dụng công nghệ chính là chìa khóa giúp thủy sản Việt Nam không chỉ ứng phó mà còn vượt lên trong cuộc cạnh tranh toàn cầu.